ΠΡΟΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΘΛΟΥΜΕΝΩΝ
Dr. Νικόλαος Κουτλιάνος MD, BSc
Επίκουρος Καθηγητής Αξιολόγησης Σωματικής Υγείας Αθλουμένων ΤΕΦΑΑ ΑΠΘ
Η αύξηση του αριθμού των αθλητών οδηγεί και σε αύξηση των ασκησιογενών διαταραχών της υγείας τους. Από αυτές η πλέον συχνή είναι η πρόκληση αθλητικών κακώσεων ενώ ασφαλώς η πιο δραματική είναι ο αιφνίδιος θάνατος καρδιακής ή άλλης αιτιολογίας. Το ποσοστό αιφνιδίου καρδιακού θανάτου ανέρχεται σε 1-3 περιπτώσεις ανά 100.000 αθλητές ανά έτος και σε πολλούς αθλητές συχνά προϋπάρχουν συμπτώματα και ενδείξεις υποκείμενης καρδιοπάθειας. Σε νέους στην ηλικία αθλούμενους (<35 ετών), οι πιο συχνές καρδιοπάθειες που οδηγούν σε αιφνίδιο θάνατο κατά την άθληση ή σε άλλες σοβαρές καρδιακές διαταραχές είναι κατά σειρά συχνότητας η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αγγείων.
Ο ορθός και πλήρης περιοδικός έλεγχος της υγείας των αθλητών και ασκουμένων συμβάλλει καθοριστικά στον περιορισμό των διαταραχών αυτών. Σε χώρες με μεγάλη ιατρική και αθλητική παράδοση έχουν στο παρελθόν θεσπιστεί συγκεκριμένα κριτήρια με βάση διαγνωστικές τεχνικές για τον βαθμό επιτρεπόμενης αθλητικής δραστηριότητας σε άτομα με καρδιοπάθειες. Επιπλέον, έχουν προταθεί οι καρδιολογικές διαγνωστικές μέθοδοι που θα πρέπει να απαρτίζουν το πρωτόκολλο ιατρικού ελέγχου των αθλουμένων. Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία εξέδωσε οδηγίες για τον προαγωνιστικό καρδιολογικό έλεγχο των αθλητών όλων των αθλημάτων καθώς και για την αντιμετώπιση των ατόμων με συγγενείς και επίκτητες καρδιοπάθειες. Οι οδηγίες αυτές έχουν γίνει αποδεκτές και από την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία. Σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές, ο έλεγχος του κυκλοφορικού συστήματος σε όλους τους αθλούμενους για την υπογραφή του δελτίου υγείας τους, ανεξαρτήτως αθλήματος (συμπεριλαμβανομένου δηλαδή και των αθλημάτων του υγρού στίβου), θα πρέπει να περιλαμβάνει:
- Προσεκτική λήψη του ατομικού και οικογενειακού-κληρονομικού ιστορικού
- Φυσική εξέταση και
- Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) ηρεμίας
Σε περιπτώσεις που από τον έλεγχο διαπιστωθούν «παθολογικά» ευρήματα οι αθλητές θα πρέπει να υποβάλλονται σε ειδικότερες διαγνωστικές δοκιμασίες όπως υπερηχοκαρδιογραφικός έλεγχος και δοκιμασία κόπωσης, ενώ για τη διερεύνηση αρρυθμιών εφαρμόζονται αναίμακτες (24ωρη καταγραφή του ΗΚΓ) ή/και αιματηρές εξετάσεις (καθετηριασμός). Το υπερηχοκαρδιογράφημα χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στη διερεύνηση των μορφολογικών και λειτουργικών προσαρμογών του μυοκαρδίου από την άσκηση, στην αξιολόγηση της λειτουργίας των βαλβίδων, κ.α., ενώ συμβάλει και στη μελέτη και διαφοροδιάγνωση από καρδιακές παθήσεις όπως μορφολογικές ασκησιογενείς προσαρμογές στο πάχος των καρδιακών τοιχωμάτων από την υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. Ο έλεγχος του DNA με την αναζήτηση των αντίστοιχων παθογόνων γονιδίων αποτελεί το πιο πρόσφατο όπλο στη φαρέτρα των ιατρών για τη βεβαία διάγνωση κληρονομικών καρδιακών νοσημάτων σε αθλητές.
Ένα υψηλό ποσοστό διαταραχών από το κυκλοφορικό σύστημα νεαρών αθλητών ανιχνεύεται τυχαία κατά τον προληπτικό έλεγχο της υγείας τους για τη χορήγηση του πιστοποιητικού καταλληλότητας για άθληση. Από έρευνες του Εργαστηρίου Αθλητιατρικής ΤΕΦΑΑ ΑΠΘ προκύπτει ότι το 29% των αθλητών εμφανίζει κάποια διαταραχή κατά τον προληπτικό ιατρικό τους έλεγχο που χρίζει περαιτέρω διερεύνησης, όπως καρδιακό φύσημα στο 10%, ανωμαλίες του ΗΚΓ στο 48%, πρόπτωση μιτροειδούς στο 3,4%, καθώς και άλλα ευρήματα.
Οι συχνότερες ΗΚΓικές διαταραχές στους δρομείς μεγάλων αποστάσεων είναι η βραδυκαρδία και οι διαταραχές αγωγιμότητας. Η χαμηλότερη καρδιακή συχνότητα ηρεμίας που έχει διαπιστωθεί σε αθλητή, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία είναι 28 σφυγμοί/λεπτό. Συνήθεις διαταραχές αγωγιμότητας που καταγράφονται συχνότερα στους δρομείς αντοχής είναι ο ατελής και ο πλήρης αποκλεισμός του δεξιού σκέλους του δεματίου του His, κολποκοιλιακοί αποκλεισμοί 1ου και 2ου βαθμού, ενώ είναι δυνατόν επίσης, να παρατηρηθούν φλεβοκομβικές παύσεις του καρδιακού ρυθμού διάρκειας άνω των 2,5 δευτερολέπτων.
Η μεγάλη συχνότητα ανίχνευσης «παθολογικών» ευρημάτων κατά τις ιατρικές εξετάσεις των αθλητών, καθιστά, λοιπόν, απαραίτητο τον ετήσιο προληπτικό ιατρικό έλεγχο σε όλους τους δρομείς υγείας ανεξαρτήτου ηλικίας για την αποφυγή δυσάρεστων επιπλοκών κατά την άθληση. Καθήκον του προπονητή και του γυμναστή θα πρέπει να αποτελεί η ευαισθητοποίηση και των υπόλοιπων μελών της αθλητικής κοινότητας (αθλητικοί παράγοντες, αθλητές, γονείς αλλά και κρατικοί φορείς) για την υποχρεωτική διενέργεια προληπτικού προαγωνιστικού ελέγχου στους αθλητές για την προάσπιση της υγείας τους.
Βιβλιογραφία
Pelliccia A., Fagard R., Bjornstad H.H., Anastassakis A., Arbustini E., Assanelli D., Biffi A., Borjesson M., Carre F., Corrado D., Delise P., Dorwarth U., Hirth A., Heidbuchel H., Hoffmann E., Mellwig K.P., Panhuyzen-Goedkoop N., Pisani A., Solberg E.E., van-Buuren F., Vanhees L., Blomstrom-Lundqvist C., Deligiannis A., Dugmore D., Glikson M., Hoff P.I., Hoffmann A., Hoffmann E., Horstkotte D., Nordrehaug J.E., Oudhof J., McKenna W.J., Penco M., Priori S., Reybrouck T., Senden J., Spataro A., Thiene G.; Study Group of Sports Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology; Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology. Recommendations for competitive sports participation in athletes with cardiovascular disease: a consensus document from the Study Group of Sports Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology and the Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology. (2005). Eur Heart J, 26(14): 1422-45. Review.
ACC/AHA Guidelines for the clinical application of echocardiography. (1997). A report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on practice guidelines (Committee on clinical application of echocardiography) developed in collaboration with the American Society of Echocardiography. Circulation, 95: 1686-1744.
AHA/ACSM Scientific Statement. (1998). Recommendations for cardiovascular screening, staffing, and emergency policies at health/fitness facilities. Circulation, 97: 2283-2293.
American Heart Association. (1996). Cardiovascular preparticipation screening of competitive athletes. Circulation, 94: 850-856.
Balady G.J., Chaitman B., Driscoll D., Foster C., Froelicher E., Gordon N., Pate R., Rippe J., Bazzare T. (1998). AHA/ACSM Scientific Statement: Recommendations for cardiovascular screening, staffing and emergency policies at health/fitness facilities. Circulation, 97: 2283-2293.
Bjornstad H., Smith G., Storstein L., Meen H.D., Hals O. (1993). Electrocardiographic and echocardiographic findings in top athletes, athletic students and sedentary controls. Cardiology, 82(1): 66-74.
Bjornstad H., Storstein L., Meen H.D., Hals O. (1993). Electrocardiographic findings according to level of fitness and sport activity. Cardiology, 83(4): 268-279.
Clark A.L., & Coats A.J. (1993). Screening for hypertrophic cardiomyopathy. BMJ, 306(6875): 409-410.
Corrado D., Basso C., Schiavon M., Thiene G. (1998). Screening for hypertrophic cardiomyopathy in young athletes. N Engl J Med, 339: 364-9.
Cousteau J.P. (1986). Mitral valve prolapse: When should exercise be forbidden? Science & Sports (Paris), 1(3): 231-235.
Δεληγιάννης Α. (1992). Ιατρική της άθλησης. University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
Δεληγιάννης Α. (1997). Ιατρική της άθλησης. Από τη θεωρία στην πράξη. University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
Deligiannis A, Anastasakis A, Antoniades L, Bobotis G, Geleris P, Goudevenos J, Hahalis G, Kouidi E, Kranidis A, Kremastinos D, Lekakis J, Parcharidis G, Pyrgakis V, Rontogiannis G, Stefanadis C, Styliadis I, Vardas P. (2010). Recommendations for the cardiovascular screening of athletes. Hellenic J Cardiol, 51(6): 530-7.
Deligiannis A.P., Kouidi E.J., Koutlianos N.A., Karagiannis V., Anifanti M.A., Tsorbatzoglou K., Farmakis D., Avgerinos C., Mameletzi D.N., Samara A.P. (2014). Eighteen years’ experience applying old and current strategies in the pre-participation cardiovascular screening of athletes. Hellenic J Cardiol, 55(1): 32-41.
George K.P., Wolfe L.A., Burggraf G.W. (1991). The ‘Athletic Heart Syndrome’. A Critical Review. Sports Medicine, 11(5): 300-331.
Hanne-Paparo N., Drory Y., Schoenfeld Y., Shapira Y., Kellermann J.J. (1976). Common ECG changes in athletes. Cardiology, 62: 267-278.
Holly R.G., Shaffrath J.D., Amsterdam E.A. (1998). Electrocardiographic alterations associated with the hearts of athletes. Sports Med, 25(3): 139-148.
Koutlianos N., Kouidi E., Metaxas Th., Deligiannis A. (2004). Non-invasive cardiac electrophysiological indices in soccer players with mitral valve prolapse, EJCPR, 11: 435-441.
Koutlianos N., Kouidi E., Deligiannis A. (2004). Heart rate variability in soccer players with mitral valve prolapse or benign arrhythmia. Sport Sci Health, 1: 5-10.
Link M.S., Olshansky, B., Estes, N.A.3rd. (1999). Cardiac arrhythmias and the athlete. Curr Opin Cardiol, 14(1): 24-29.
Maron B.J. (1999). New interventions for obstructive hypertrophic cardiomyopathy: promise and prudence. Eur Heart J, 20(18): 1292-1294.
Maron B.J. (1986). Structural features of the athletic heart as determined by echocardiography. J Am Coll Cardiol, 7: 190-203.
Maron B.J., Shirani J., Poliac L.C., Mathenge R., Roberts W.C., Mueller F.O. (1996). Sudden death in young competitive athletes: clinical, demographic and pathological profiles. JAMA, 276: 199-204.
Maron B.J., Epstein S.E., Roberts W.C. (1986). Causes of sudden cardiac death in competitive athletes. J Am Coll Cardiol, 7: 204-214.
McGrew C.A. (1998). Insights into the AHA scientific statement concerning cardiovascular preparticipation screening of competitive athletes. Med Sci Sports Exerc, 30(10 Suppl): S351-S353.
Peliccia A., Maron B.J., Culasso F., Di Paolo F.M., Spataro A., Biffi A., Caselli G., Piovano P. (2000). Clinical significance of abnormal electrocardiographic patterns in trained athletes. Circulation, 102: 278-284.
Pelliccia A., Fagard R., Bjornstad H.H., Anastassakis A., Arbustini E., Assanelli D., Biffi A., Borjesson M., Carre F., Corrado D., Delise P., Dorwarth U., Hirth A., Heidbuchel H., Hoffmann E., Mellwig K.P., Panhuyzen-Goedkoop N., Pisani A., Solberg E.E., van-Buuren F., Vanhees L., Blomstrom-Lundqvist C., Deligiannis A., Dugmore D., Glikson M., Hoff P.I., Hoffmann A., Hoffmann E., Horstkotte D., Nordrehaug J.E., Oudhof J., McKenna W.J., Penco M., Priori S., Reybrouck T., Senden J., Spataro A., Thiene G. Study Group of Sports Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology; Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology. Recommendations for competitive sports participation in athletes with cardiovascular disease: a consensus document from the Study Group of Sports Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology and the Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology.
(2005). Eur Heart J, 26(14): 1422-45. Review.
Pelliccia A., Maron B.J., Spataro A., Proschan M.A., Spirito P. (1991). The upper limit of physiologic cardiac hypertrophy in highly trained elite athletes. N Engl J Med, 324: 295-301.
Pluim B.M., Zwinderman A.H., van der Laarse A., van der Wall E.E. (2000). The athlete’s heart. A meta-analysis of cardiac structure and function. Circulation, 100: 336-344.
Sharma S., Eliott P., Whyte G., Jones S., Mahon N., Whipp B., McKenna W.J. (2000). Utility of cardiopulmonary exercise in the assessment of clinical determinants of functional capacity in hypertrophic cardiomyopathy. Am J Cardiol, 86: 162-168.
Sharma S., Whyte, G., Elliott, P., Padula, M., Kaushal, R., Mahon, N., McKenna, W.J. (1999). Electrocardiographic changes in 1000 highly trained junior elite athletes. Br J Sports Med, 33: 319-324.
Task Force of the European Society of Cardiology and the North American Society of Pacing and Electrophysiology. (1996). Heart rate variability: Standards of measurement, physiological interpretation, and clinical use. Eur Heart J, 17: 354-381.
